سلیمان لطفی‌نیا :

واپسین نشانه‌های تمدنی 3500 ساله، كه یکی از بزرگ‌ترین تمدن‌های باستانی ایران و جهان، است، نابودی خود را ثانیه‌شماری می‌کند. این تمدن باستای در70 کیلومتری شمال باختری‌(:غرب) اردبیل است. اما این اثر ملی هم اکنون به شوند(:دلیل) بی‌مهری در نگهداری درست و نیز رها کردن سنگ‌نبشته و سنگ‌افراشت‌های بی‌مانند و ارزشمند، روبه فرسایش و نابودی و هم‌اکنون تنها 20 درصد آن برجای مانده است.
به گزارش مهر، هم‌اکنون این تمدن باستانی كه به «شهریری» نامور است، با همه‌ی در‌خواست‌ها و نگرانی‌های باستان‌شناسان و پژوهشگران، در بدترین وضعیت نگهداری می‌شود. نگهداری یکی از باارزش‌ترین گستره‌های باستانی و تاریخی کشور نشان می‌دهد که سازمان میراث فرهنگی اردبیل بیش از آن‌که دل‌نگران نگهداری آثار اندك استان باشد، در اندیشه‌ی ثبت آثار در سیاهه‌ی(:فهرست) ملی است و به اعداد و ارقام، بیش از آثار رو به نابودی بها می‌دهد.
به گفته‌ی یكی از بومیان به نام «یاشار محبتی»، با گسترش وافزایش دزدی آثار این گستره، به‌ویژه سنگ‌افراشت‌ها به‌دست مردم و حتا گردشگران و سوداگران؛ بسیاری از این آثار چند هزار ساله، آذین خانه‌ها شده‌اند.
گستره‌ی باستانی «شهریری» در شمال باختری روستای «پیرازمیان»، در 31 کیلومتری خاور(:شرق) «مشگین‌شهر»، در کنار رود «قره‌سو» جای دارد. این گستره‌ی تاریخی 400 هکتار بوده و از سه بخش «دژ نظامی»، «معبد» و «قوشا تپه» ساخته شده‌است.
به باور باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی دیرینگی دژ و معبد این گستره، به 1450 سال پیش از میلاد و قوشا‌تپه به هفت هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. پیش از هزاره‌ی نخست، در روزگار نوسنگی این گستره، مسکونی بوده است.
در كاوش‌هایی كه نخستین‌بار نزدیك به ٤٠ سال پیش انجام شده تا واپسین كاوش‌ها، دوره‌های گوناگونی در این گستره‌ی باستانی پیدا شده است. دوره‌های پشت سرهم زندگی انسان از هفت هزار تا روزگار اورارتوییان در گستره‌ی «شهر‌یری» شناسایی شده است.
به گفته «بابک ناصری مغانلو» یکی از باستان‌شناسان، سنگ‌افراشته‌ها که مهم‌ترین بخش مجموعه‌ی شهر‌یری را ساخته‌اند، به شوند بی‌مهری و كوتاهی‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سال‌ها در برابر باد و باران و برف بودند، تا این‌که در بهمن 86 بخش بزرگ سنگ‌افراشت‌ها به شوند بارش سنگین برف به گونه‌ای برگشت‌ناپذیری نابود شدند.
 در این گستره، بیش از 300 سنگ‌افراشت با بلندی‌های گوناگون از 35 تا 250 سانتیمتر با شکل‌های انسانی، كه نشان‌دهنده‌ی چهره‌ی آدمی‌(بدون دهان)، با دست و شمشیر هستند، دیده می‌شود.
به گفته‌ی مغانلو، در چگونگی نشاندن سنگ‌ها، دقت و توجه بسیاری از دیدگاه دانش ریاضی و هندسه و ستاره‌شناسی به کار برده شده است.
گستره‌ی شهریری، که بزرگ‌ترین گستره‌ی تاریخی استان اردبیل و یکی از با‌ارزش‌ترین گسترهای پیش از تاریخ شمال باختر کشور است در سال 81 به شماره 6162 به ثبت آثار ملی رسیده است.